آماده سازی قبل از نمونه گیری خون و جمع آوری دیگر نمونه ها توسط بیمار:

نمونه خون:

به طور کلی چندین عامل از جمله غذا، قهوه، مشروبات الکلی، داروها، سیگار کشیدن، فعالیت فیزیکی و ساعتی از شبانه روز که نمونه گرفته می شود، می توانند بر نتایج آزمایش ها موثر باشند. البته بیشتر آزمایش ها را می توان در هر ساعتی از شبانه روز و با وجود دریافت دارو های بیمار، و در صورت مصرف غذای سبک انجام داد.

·        مصرف غذا هم می تواند از طریق مستقیم به سبب جذب اجزای غذا و هم به طور غیر مستقیم از طریق تغییر سطح هورمون ها در پاسخ به جذب غذا بر نتایج آزمایشات تاثیر بگذارد. علاوه بر این ایجاد کدورت در سرم به سبب افزایش چربی در خون هم دلیلی دیگر است که مصرف غذا می تواند به تغییر نتایج آزمایش منجر شود.  

·        تاثیر مصرف دارو ها بر نتایج آزمایشات متغییر است و همیشه قابل پیش بینی نیست البته در مواردی که انجام آزمایش برای تعیین غلظت داروهای خاصی انجام می شود بدون شک وضعیت متفاوت است و نباید بلافاصله قبل از گرفتن نمونه برای آزمایش آن دارو را مصرف کرد و باید دقیقا مطابق دستورالعمل پزشکی که تعیین غلظت آن دارو را درخواست داده است عمل کرد.

·        کار و فشارهای بیش از حد فیزیکی و عاطفی منجر به تغییرات هورمونی و بیوشیمیایی می شوند.

·        مصرف الکل تاثیرات حاد و مزمن بر روی بسیاری از فرآیند های متابولیکی دارد.

·        سیگار کشیدن ترشح برخی از مواد دارای فعالیت بیولوژیکی را تغییر می دهد.

·        اقدامات فیزیوتراپی و معاینات پزشکی به کمک دستگاه ها (به عنوان مثال معایناتی که توسط متخصصان داخلی و قلب انجام می شود) قبل از آزمایش های پزشکی ممکن است منجر به تغییرات موقت در برخی از پارامتر های آزمایشگاهی شود.

·        مرحله چرخه قاعدگی بانوان در مورد برخی از آزمایش های هورمونی بسیار مهم است. توصیه می شود که در صورت اقدام به تعیین سطح هورمون های FSH، LH، پرولاکتین، پروژسترون، استرادیول و آندروستندیون جهت اطمینان از انجام آزمایش در بهترین روز های ممکن حتما با پزشک مشورت کنید.

·        سطح بسیاری از هورمون و پارامتر های بیوشیمیایی دارای تغییرات روزانه می باشد و به دلیل اینکه مطالعاتی که محدوده مقدار طبیعی برای این هورمون ها را در شرایط زمانی استاندارد و مشخصی (غالبا صبح ها) تعیین کرده اند، جهت دستیابی به بهترین نتیجه و تفسیر بالینی دقیق تر، بهتر است که نمونه گیری برای آزمایش این پارامتر ها، در آن زمان از پیش تعیین شده و استاندارد انجام شود. به عنوان مثال برای انجام آزمایش های ACTH و کورتیزول توصیه می شود که نمونه در ساعات 8 تا 8:30 گرفته شود.

قوانین کلی جهت آماده شدن برای گرفتن نمونه خون به صورت زیر است:

·        ناشتایی برای برخی از آزمایش ها مانند آزمایش قند خون ، چربی و کلسترول و سطح آهن خون ضروری است و حتما فرد باید ناشتا باشد. ولی به طور کلی تا جایی که ممکن است برای دیگر آزمایش ها نیز توصیه می شود که نمونه خون در صبح و حدوداً از ساعت 8 تا 10، در حالت ناشتایی گرفته شود (افراد دیابتی برای نحوه آمادگی پیش از آزمایش حتما باید با پزشک معالج خود هماهنگ باشند). در طی روز قبل از نمونه گیری خون فرد می تواند طبق روال معمول به خوردن و آشامیدن ادامه دهد ولی نباید پرخوری کرده باشد و غذایی سبک و با چربی پایین باید مصرف کند. برای افرادی که الکل مصرف می کنند حداقل از 24 ساعت (به طور ایده آل 72 ساعت) قبل نباید مشروبات الکلی مصرف شود. کشیدن سیگار باید حداقل از یک ساعت قبل از انجام نمونه گیری خون متوقف شود (بهتر است در طی دوره ناشتایی کلا از کشیدن سیگار خودداری شود). بهتر است که ناشتایی از 8 ساعت کمتر و از 14 ساعت بیشتر نبوده باشد (به طور معمول 8 تا 12 ساعت البته کودکان زیر 12 سال نباید از 4 تا 6 ساعت بیشتر ناشتا باشند). فرد ناشتا، اجازه خوردن (حتی آدامس یا آبنبات حتی اگر بدون شکر هم باشند) یا آشامیدن ندارد با این وجود می تواند کمی آب بنوشد (هیچ نوشیدنی دیگری به جز آب مجاز نیست). در صبح روزی که قرار است نمونه گرفته شود فرد اجازه مصرف یک لیوان آب را دارد.

·        در صورت مصرف برخی از دارو ها باید با پزشک مشورت شود که انجام آزمایش ها در طول دوره مصرف قابل قبول است یا اینکه امکان قطع داروها وجود دارد؟ مدت زمان قطع دارو باید از طریق زمان لازم برای دفع آن از خون تعیین شود. 

·        فشار های فیزیکی (مانند فعالیت بدنی شدید) و عاطفی باید از روز قبل از انجام آزمایشات متوقف شوند.

·        برای پایدار شدن وضعیت گردش خون 15 دقیقه قبل از نمونه گیری در سالن انتظار آزمایشگاه بر روی صندلی بنشینید.

·        توصیه می شود که از انجام آزمایش های خونی بلافاصله بعد از اقدامات فیزیوتراپی و معاینات پزشکی به کمک دستگاه ها (به عنوان مثال معایناتی که توسط متخصصان داخلی و قلب انجام می شود) و دیگر اقدامات پزشکی پرهیز شود. پیشنهاد می شود که انجام آزمایش ها را بعد از برخی از اقدامات پزشکی چند روز به تاخیر بیندازید (به عنوان مثال در مواردی که بر روی غده پروستات بیمار بیوپسی انجام شده است بهتر است انجام آزمایش PSA را چند روز به تاخیر انداخت).

·        برای کنترل پارامتر های آزمایشگاهی در طی گذر زمان، توصیه می شود که تکرار آزمایش های مشابه را در شرایط مشابه انجام دهید (به عنوان مثال آزمایشگاه یکسان، ساعت یکسان و ...)

نمونه ادرار:

جمع آوری ادرار صبحگاهی:

·        توصیه می شود که روز قبل از جمع آوری نمونه از مصرف سبزیجاتی که باعث تغییر در رنگ ادرار می شوند (مانند چغندر، هویج و ...) و همچنین داروهای دیورتیک (ادرار آور) خودداری شود.

·        توصیه می شود که قبل از جمع آوری نمونه ناحیه تناسلی نظافت شود. برای بانوان توصیه میشود که در طی قاعدگی از جمع آوری نمونه و انجام آزمایش آنالیز ادرار خودداری کنند. بایستی حدود 50 میلی لیتر از ادرار صبحگاهی داخل یک ظرف ریخته شود. توصیه می شود که مقدار کمی از ادرار صبحگاهی را داخل کاسه توالت تخلیه کرده (یک تا دو ثانیه اول) و ادامه آن را بدون متوقف کردن ادرار تا حجم 50 حدوداً میلی لیتر داخل ظرف مخصوص جمع آوری ادرار تخلیه کرد.

·        بلافاصله بعد از جمع آوری ادرار درب ظرف را محکم ببندید.

·        ظرف ادرار را به آزمایشگاه منتقل کنید. در صورتی که امکان انتقال آن در آن زمان فراهم نیست می توان به مدت 24 ساعت در دمای 2 تا 8 درجه سانتی گراد بالای صفر نگه داری کرد.

جمع آوری ادرار 24 ساعته:

در این مورد ادرار در طی 24 ساعت جمع آوری می شود. در این صورت اولین ادرار صبح دور ریخته می شود و تمام ادرار دفعات بعدی از جمله ادرار صبح روز بعد داخل ظرفی جمع آوری شده و ظرف طی این مدت در دمای 2 تا 8 درجه سانتی گراد (درون یخچال) نگهداری می شود (چون مقدار آنالیت ها به طور معنی داری در دمای اتاق کاهش می یابند). بعد از جمع آوری آخرین بخش ادرار در صبح روز بعد، باید ظرف را به آزمایشگاه منتقل کرد.

جمع آوری ادرار برای کشت عوامل عفونی:

توصیه می شود که مقدار کمی از ادرار را داخل کاسه توالت تخلیه کرده (یک تا دو ثانیه اول) و ادامه آن را بدون متوقف کردن ادرار تا حجم 50 حدوداً میلی لیتر داخل ظرف مخصوص جمع آوری ادرار تخلیه کرد.

نمونه مدفوع:

بیمار قبل از شروع جمع آوری نمونه برای آزمایش مدفوع باید به پزشک در مورد دارو های گیاهی احتمالی که مصرف می کند اطلاع داده باشد.

با توجه به نوع آزمایش ممکن است قبل از اقدام به جمع آوری نمونه مدفوع بیمار به پیروی از رژیم غذایی خاصی که از سوی پزشک معالج تعیین شده است نیاز داشته باشد.

در مورد آزمایش های انگلی (Ova & Parasite) نمونه باید حداقل از سه روز بعد از دریافت باریوم، روغن ها، منیزیوم یا دیگر ترکیبات کریستالی جمع آوری شود.  

در صورت درخواست آزمایش آنتی ژن هلیکوباکتر پایلوری دریافت آنتی بیوتیک، بیسموت یا مهارکننده های پمپ پروتون در طی دو هفته منتهی به جمع آوری نمونه می تواند منجر به نتایج منفی کاذب شود.

در صورتی که آزمایش خون مخفی درخواست شده است نباید از آسپیرین یا داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن از 7 روز قبل از جمع آوری نمونه استفاده شود (استامینوفن مجاز است). همچنین از 3 روز قبل از جمع آوری نمونه باید یک رژیم غذایی متعادل با تغییرات زیر رعایت شود: مصرف روزانه ویتامین C بیش از 250 میلی گرم نباشد (مجموع مکمل و موجود در غذا). از مصرف گوشت قرمز نیم پز، پخته شده یا فرآوری شده و جگر خودداری شود. کل بروکلی، گل کلم، ترب کوهی، خربزه، جعفری، تربچه یا شلغم خام مصرف نشود.

نمونه مدفوع جهت استفاده برای آزمایش مدفوع، دیسباکتریوزیس روده ای، تخم گرم و تک یاخته های انگلی باید قبل از شروع مصرف داروها و آنتی بیوتیک ها گرفته شود و نمونه مدفوع جمع آوری شده باید به تازگی دفع شده باشد. استفاده از داروهای ملین، روغن کرچک و روغن وازلین و شیاف های مقعدی باید 3 تا 4 روز قبل از تهیه نمونه برای آزمایش متوقف شود. بعد از انما (تنقیه یا تزریق مواد رادیوگرافی یا داروها از طریق مقعد به داخل روده) یا دریافت باریوم (برای عکس های رادیوگرافی) نباید نمونه مدفوع برای آزمایش جمع آوری شود.

مدفوع بایستی در یک ظرف تمیز و یکبار مصرف دارای درب پیچ دار به اندازه حجم یک سوم ظرف جمع آوری شود. نمونه نباید با آب یا ادرار مخلوط شود. بعد از جمع آوری درب ظرف باید محکم بسته شود و در کمتر از سه ساعت به آزمایشگاه رسانیده شود. نمونه ترجیحا در این بازه زمانی در جای خنک نگهداری شود اما نباید یخ بزند.  تا جایی که امکان دارد باید نمونه قبل از مصرف آنتی بیوتیک گرفته شود و اگر این امکان وجود ندارد باید بعد از 12 ساعت قطع آنتی بیوتیک گرفته شود.

نمونه اسپرم

نمونه اسپرم باید حداقل 48 ساعت و حداکثر 7 روز بعد از پرهیز از رابطه جنسی گرفته شود. در این بازه زمانی مصرف مشروبات الکلی، داروها (داروهای حیاتی و ضروری تجویز شده توسط پزشک که برای بیماری های مزمن تجویز شده اند نباید لغو شوند) ممنوع است. همچنین بهتر است در این فاصله از استفاده از حمام یا سونا خودداری شود. توصیه می شود که در صورت نیاز به تکرار بررسی ها، فاصله زمانی پرهیز از رابطه جنسی ثابت نگه داشته شود تا تغییرات در نتایج به دست آمده کاهش یابد.

·        1- قبل از شروع جمع آوری نمونه باید دست ها و آلت شسته شوند تا باکتری از پوست وارد نمونه نشود.

·        2- آزمایش  بر روی نمونه اسپرم حداکثر تا یک ساعت بعد از جمع آوری آن باید آغاز شود.

·        3- انزال باید با روش خودارضایی تهیه شده و داخل یک ظرف پلاستیکی دارای درب ریخته شود. استفاده از کاندوم یا برای جمع آوری اسپرم ممنوع است (چون مواد به کار رفته در ساخت کاندوم ممکن است میزان تحرک اسپرم را تحت تاثیر قرار دهند همچنین به دلایل مشابه استفاده از هر نوع لوبریکانتی ممنوع است چون مواد موجود در آن برای اسپرم سمی هستند).

·        باید تمام نمونه اسپرم را جمع آوری کرد و داخل ظرف ریخت و چیزی از نمونه از دست نرود. اگر به دلایلی موفق به این امر نشوید یا باید جمع آوری نمونه در زمان دیگری تکرار شود یا به آزمایشگاه اطلاع داده شود.

·        4- نمونه اسپرم در طی زمان انتقال باید در دمای 27 تا 37 درجه سانتی گراد نگهداری شود.

·        5- اگر بعد از خودارضایی مایع منی به دست نیامد (به سبب ناهنجاری های مزمن مردانه که ممکن است به سبب انزال معکوس به سمت مثانه باشد) باید سعی کرد در آنجا نمونه ادرار را برای آزمایش جمع آوری کرد و از نظر وجود یا عدم وجود اسپرم در آن مورد بررسی قرار گیرد.

بازنشر مطالب این وبسایت تنها در صورت ذکر منبع مجاز می باشد. لطفا حین بازنشر مطالب حتما قید بفرمایید که منبع شما "وبسایت آزمایشگاه پاتوبیولوژی جم کرمانشاه" بوده است.

ترجمه و تالیف توسط دکتر انور فتح اللهی بیستم آذرماه 1401

منابع:

https://bmcudp.kz/en/patients/terms-of-preparation-for-examinations/preparation-for-laboratory-analysis/3136

https://d2xk4h2me8pjt2.cloudfront.net/webjc/attachments/101/1ab10a7-preparation-collection-and-preservation-instructions-for-stool-specimens.pdf

https://www.synlab.fi/knowledgebase/how-to-prepare-for-laboratory-examinations/?lang=en

https://www.mehilainen.fi/en/instructions-prepare-laboratory-test

https://www.pathlab.co.nz/prepare/

https://www.wdp.com.au/patients/prepare-for-a-test/

https://www.dynacare.ca/patients-and-individuals/preparation-and-tips/preparation-for-tests.aspx