خون در مدفوع

دیدن خون در مدفوع ممکن است مقداری ترسناک به نظر برسد و فرد را نگران کند. مخصوصا با توجه به وجود یک سری تابو های نانوشته اجتماعی در جامعه ما که ممکن است فرد را از دریافت مشورت و یا پیگیری بیشتر منع کند و این ترس و دلهره تا مدت زیادی بیمار را اذیت کند و وضعیت بیماری نیز به مرور زمان و در فقدان رسیدگی پزشکی پیچیده تر شود. اگر چه خوشبختانه در اکثر موارد وجود خون در مدفوع به دلایلی رخ می دهد که حیات فرد را در معرض خطر قرار نمی دهند با این وجود باید افراد به میزان کافی از علل و عوامل به وجود آمدن این وضعیت مطلع باشند و در صورت وجود چنین علامتی به پزشک مراجعه کنند تا بررسی های لازم انجام گیرد.

از علل غیر  تهدید کننده حیات فرد می توان به هموروئید و فیشر مقعدی اشاره کرد.

هموروئیدها عروق خونی متورم در رکتوم یا مقعد فرد هستند که ممکن است درد و خارش داشته باشند و گاهی مواقع خونریزی کنند. افراد مبتلا به هموروئید ممکن است بیرون زدگی بافت ها را نیز در مقعد خود داشته باشند. خونریزی هموروئید غالبا بدون درد بوده و در افراد مبتلا به این عارضه خون به رنگ قرمز روشن دور مدفوع را احاطه می کند یا ممکن است در حین اجابت مزاج، خون قرمز روشن دفع کنند و یا اینکه بر روی دستمال توالت اثراتی از خون قرمز روشن دیده شود. از راه های اولیه موثر برای درمان هموروئید می توان به مصرف میوه و سبزیجات دارای فیبر بالا (یا مکمل های فیبر)، ملین ها، استحمام نشیمنگاه با آب گرم (قرار دادن نشیمنگاه داخل ظرف محتوی آب گرم) و درمان های موضعی با پماد های تسکین دهنده درد و هیدروکورتیزون اشاره کرد. در صورتی که این راه ها موثر نباشند ممکن است پزشک تشخیص دهد که از روش های درمانی کم-تهاجم استفاده کند. از میان این روش های درمانی می توان به بستن با کش یا حلقه (Rubber band ligation) اشاره کرد. در این روش پزشک با بستن نزدیک پایه هموروئید داخلی به کمک حلقه لاستیکی، جریان خون هموروئید را محدود می کند و به این ترتیب هموروئید طی چندین روز کوچک شده و تحلیل می رود. از روش های دیگر می توان به استفاده از لیزر، اشعه فروسرخ و گرما (انعقاد دوقطبی) و اسکلروتراپی (تخریب بافت هموروئید به کمک مواد شیمیایی) برای نابود کردن هموروئید های داخلی اشاره کرد. در نهایت اگر هیچ کدام از این روش ها نتیجه ندهد، و بیمار همچنان علایم هموروئید از قبیل خونریزی، درد و بیرون زدگی را داشته باشد، پزشک روش جراحی را به بیمار پیشنهاد می کند.

فیشر مقعدی که از دیگر علل دیدن خون در مدفوع است به ایجاد شکاف یا پارگی در پوشش مقعد گفته می شود. بیماران مبتلا به فیشر مقعدی بعد از اجابت مزاج احساس زخم و سوزش دارند که در بعضی موارد ممکن است درد شدید باشد و از چندین دقیقه تا ساعت بعد از اجابت مزاج ادامه پیدا کند. همانند هموروئید در مبتلایان به فیشر مقعدی هم حجم خون دفع شده در غالب موارد پایین است و رنگ قرمز روشن دارد اما باید توجه داشت که همین مقدار کم خون در این بیماری ها موقعی که با آب ترکیب می شود منجر به ایجاد حجم زیادی مایع با رنگ قرمز کم رنگ می شود که این اتفاق غالبا بیماران را وحشت زده می کند. برخی از مبتلایان به فیشر مقعدی احساس خارش یا سوزش در پوست اطراف مقعد نیز دارند. در اکثر مواقع علت فیشرهای مقعدی یبوست شدید یا اسهال شدید است؛ البته این بیماری می تواند به دلیل آسیب های موضعی وارده نیز ایجاد گردد. در برخی از موارد نادر فیشر مقعدی می تواند متعاقب بیماری های التهابی روده (مانند بیماری کرون) رخ دهد به همین دلیل پزشک در حین ارزیابی بیمار تست های مرتبط با تشخیص بیماری های التهابی روده را نیز مدنظر قرار می دهد. از روش های درمانی موثر برای فیشر مقعدی می توان به مصرف میوه و سبزیجات دارای فیبر بالا (یا مکمل های فیبر)، ملین ها، نیفدیپین موضعی و نیتروگلیسرین موضعی اشاره کرد. در برخی از موارد ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که تزریق توکسین بوتولینوم به اسفنکتر های موضعی را برای بیمار انجام دهد. در نهایت اگر هیچکدام از روش های گفته شده بعد از گذشت 1 تا 3 ماه به نتیجه نرسد از روش جراحی استفاده خواهد شد. از معایب جراحی احتمال ایجاد بی اختیاری خفیف است هرچند که این علامت غالبا بعد از گذشت مدت زمانی رفع می شود و به ندرت به شکل دائمی باقی می ماند.

علل جدی وجود خون در مدفوع

اگرچه همانگونه که در بالا اشاره شد اغلب موارد وجود خون در مدفوع جدی و خطرناک نیستند اما این اتفاق می تواند به سبب وضعیت های سرطانی یا پیش سرطانی نیز رخ دهد. پولیپ های پیش سرطانی اگر در نزدیکی انتهای کولون قرار گرفته باشند می توانند الگوی خونریزی مشابه هموروئید ها را داشته باشند. به همین دلیل است که هر فردی که خون را در مدفوع مشاهده کرد بی درنگ باید به پزشک مراجعه کند تا بررسی های بیشتر توسط پزشک انجام شود. زیرا پولیپ ها می توانند سال ها به صورت پیش سرطانی در کولون باقی مانده و راه های بسیار بی خطری برای برداشتن آنها و جلوگیری از پیشرفت آنها به سمت سرطان وجود دارد.

سرطان های کولون و رکتوم (سرطان های کولورکتال) قسمت های انتهایی دستگاه گوارشی شامل روده بزرگ و رکتوم را درگیر می کنند. شایعترین علایم سرطان های کولورکتال شامل درد معده و درد ناشی از گاز مکرر (نفخ)، به وجود آمدن تغییر در عادات دفع (اسهال و یبوست)، مشاهده خون طی اجابت مزاج، احساس ضعف یا خستگی، سطح پایین آهن و کم خونی و همچنین مدفوع سیاه یا تیره می باشد.  در صورت مشاهده این علایم پزشک غالبا  به کمک روش کولونوسکوپی به بررسی بیشتر می پردازد و در صورت لزوم یک نمونه بیوپسی نیز از آن تهیه کرده و به آزمایشگاه ارسال می کند. در صورت تایید وجود بیماری سرطان کولورکتال، میزان پیشرفت و مرحله بیماری به کمک نتایج حاصل از بررسی آزمایشگاهی توسط پزشک پاتولوژیست همراه با نتایج بررسی های تصویربرداری پزشکی تعیین می گردد. با توجه به اینکه خطر بروز پولیپ و سرطان کولون با افزایش سن فرد بالا می رود معمولا توصیه می شود که از سنین 45 تا 50 سال به بالا تست های غربالگری انجام گردد. البته برای افرادی که شرایط خاصی مانند سابقه خانوادگی ابتلا به این نوع از سرطان ها، ابتلا به برخی از سندروم های ژنتیکی خانوادگی مانند پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی،  ابتلا به بیماری های التهابی روده دارند ممکن است غربالگری در سنین پایین تری توصیه شود. افرادی که سبک زندگی پرخطر دارند نیز ممکن است در سنین پایین تری مبتلا شوند اما غربالگری زودهنگام برای اینگونه افراد توصیه نشده است و بیشتر تاکید بر اصلاح سبک زندگی می باشد. فاکتور های مرتبط با سبک زندگی پرخطر برای ابتلا به سرطان کولورکتال شامل رژیم غذایی پر چربی و سرشار از گوشت قرمز یا فرآوری شده و بدون فیبر کافی، سبک زندگی بدون تحرک، سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی و چاقی مفرط می باشد.

تست های غربالگری سرطان کولورکتال شامل کولونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی، کولونوگرافی با سی تی اسکن و آزمایشات مدفوع است.

آزمایشات مدفوع

با توجه به اینکه در سرطان های کولورکتال اندکی خون یا DNA غیر طبیعی به داخل مدفوع آزاد می گردند، این آزمایشات به گونه ای طراحی شده اند که این مارکر ها را شناسایی کنند. دو نوع تست خون مخفی مدفوع (FOBT) و تست ایمونوکمیکال مدفوعی (FIT) می توانند وجود خون در مدفوع را ارزیابی کنند. اگر نتیجه هر کدام از این تست ها مثبت شود، بایستی  تمام کولون بیمار با روش کولونوسکوپی ارزیابی شود. البته باید توجه داشت چون پولیپ ها به ندرت خونریزی می کنند این روش غربالگری نسبت به سایر روش های غربالگری غیر آزمایشگاهی به احتمال پایین تری می تواند وجود پولیپ را در کولون تشخیص دهد. نکته دیگر درمورد این نوع از آزمایش ها وجود موارد نسبتا بالای مثبت کاذب است. به دلیل این موارد مثبت کاذب است که در بررسی های تکمیلی توسط پزشک با دیگر روش ها، تعداد نسبتا زیادی از افرادی که با این روش مثبت تشخیص داده می شوند مبتلا به سرطان کولورکتال نیستند. آزمایش FIT-DNA گزینه ای دیگر برای غربالگری آزمایشگاهی است. این آزمایش نه تنها مانند دو مورد قبلی خون مخفی را بررسی می کند بلکه وجود مولکول های DNA غیرطبیعی اختصاصی سرطان کولورکتال را نیز ارزیابی می کند در نتیجه اخصاصیت به مراتب بالاتری نسبت به دو آزمایش قبلی دارد و انجام آن هر سه سال یکبار توصیه می گردد.

 علاوه بر هموروئید، فیشر مقعدی، پولیپوز و سرطان کولورکتال علل دیگری از جمله کولیت (التهاب کولون)، پروکتیت (التهاب رکتوم)، بیماری های دایورتیکولی، آنژیوکتازی (عروق خونی غیرطبیعی در مسیر گوارشی) و زخم های مقعدی نیز می توانند باعث دیده شدن خون در مدفوع شوند. باید در نظر داشت که خونریزی از قسمت های فوقانی دستگاه گوارش مانند معده به سبب مواجهه با اسید معده باعث دفع مدفوع با ظاهر سیاه و قیر مانند می شود.

بازنشر مطالب این وبسایت تنها در صورت ذکر منبع مجاز می باشد. لطفا حین بازنشر مطالب حتما قید بفرمایید که منبع شما "وبسایت آزمایشگاه پاتوبیولوژی جم کرمانشاه" بوده است.

ترجمه و تالیف توسط دکتر انور فتح اللهی ششم آذرماه 1401

منابع:

وبسایت UpToDate

Patient education: Blood in the stool (rectal bleeding) in adults (Beyond the Basics) - UpToDate